Türk Edebiyatında Bayramın Yeri ve Önemi

Bilindiği üzere İslam aleminin iki büyük bayramı vardır. Biri Kurban Bayramı diğeri ise Ramazan Bayramı'dır. Bu iki bayram da milletimizin  birlik ve beraberliğini perçinlemektedir. Yıllardır kutladığımız bu bayramların edebiyatta nasıl bir önemi var, bayramlar şimdiye kadar edebiyatımıza nasıl yansımış? Buyrun hep beraber inceleyelim. 

Türk edebiyatı milli, manevi ve kültürel değerler açısından çok zengin bir edebiyattır. Ozanlarımız, şairlerimiz, yazarlarımız yüzyıllardır kültürel değerlerimizi eserlerinde işlemişlerdir ve bu sayede değerlerimiz asırlar boyu kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Özellikle divan edebiyatında yazılan "Bayramiyye"ler Osmanlı zamanında yaşanan bayram coşkusunu anlatan en güzel eserlerdendir. Bayramiyyeler, kaside nazım biçimi ile yazılan bir şiir türüdür. Başta Fuzuli, Baki, Taşlıcalı Yahya gibi üstad şairlerimiz olmak üzere birçok şairimiz bu türde eserler vermişlerdir. "Bayramiyye"ler aynı zamanda "Iydiyye" olarak da anılmaktadır. "Iyd"(عيد) Arapça kökenli bir kelimedir ve "bayram" anlamına gelmektedir. Dolayısıyla "Iydiyye" sözcüğü de bayram sevincini anlatan şiirlere verilen diğer bir isimdir.

Divan edebiyatı dışında halk edebiyatında ozanlarımız, Cumhuriyet edebiyatında da hem şairlerimiz hem de yazarlarımız bayram sevincini eserlerinde işlemişlerdir. Şimdi başlıca şairlerimizin bayram temalı şiirlerine göz atalım:

 

1- İlk olarak Cahit Sıtkı Tarancı ile başlayalım. Bir bayram sabahı, herkesin bayram yemeğine toplandığı an ölen yakınlarının yokluğunun acısını anlatan harika bir şiir: "Bayram Yemeği" 

Korkarım felekte bir gün

Bir bayram yemeğinde.
Anam, babam gibi kardeşlerim de
En güzel dalgınlığında ömrün.
Beni gurbette sanıp
"Keşke gelseydi bu bayram."
Diyecekler.
Ve birdenbire yürekler,
Aynı acıyla yanıp
Hepsinin gözleri yaşaracak.
Öldüğümü hatırlayarak. 

(Cahit Sıtkı Tarancı "Bayram Yemeği")

2- Hayatının her anında olduğu gibi her şiirinde de milletinin, devletinin yanında olan yüce bir insandır Mehmet Akif. Bu vesileyle onu rahmetle ve minnetle anıyorum. "Bayram" isimli şiirinde çocukların, insanların bayram heyecanını kendine has üslubu ile anlatmaktadır:

Âfâk bütün hande, cihan başka cihandır;
Bayram ne kadar hoş, ne şetâretli zamandır!

...

O başta: Kuşkunu kopmuş eğerli düldüller,
Bu başta: Paldimi düşmüş semerli bülbüller!

Baloncular, hacıyatmazlar, fırıldaklar,
Horoz şekerleri, civ civ öten oyuncaklar;

Sağında atlıkarınca, solunda tahtırevan
Önünde bir sürü çekçek, tepende çifte kolan 

Öbek öbek yere çökmüş kömür çeken develer...
Ferâğ-ı bâl ile birden geviş getirmedeler. 

Koşan, gezen, oturan, mâniler düzüp çağıran.
Davullu zurnalı 'dans' eyliyen, coşup bağıran,

Bu kâinât-ı sürûrun içinde gezdikçe,
Çocukların tarafındaydı en çok eğlence.

...

 (Mehmet Akif "Bayram") 

3- Yahya Kemal Beyatlı da "Süleymaniye'de Bayram Sabahı" adlı şiirinde bir bayram sabahını bize tasvir etmektedir:

Artarak gönlümün aydınlığı her saniyede
Bir mehâbetli sabah oldu Süleymâniye'de
Kendi gök kubbemiz altında bu bayram saati,
Dokuz asrında bütün halkı, bütün memleketi
Yer yer aksettiriyor mavileşen manzaradan,
Kalkıyor tozlu zaman perdesi her an aradan.
Gecenin bitmeye yüz tuttuğu andan beridir,
Duyulan gökte kanat, yerde ayak sesleridir.
Bir geliş var!.. Ne mübârek, ne garîb âlem bu!..

...

4- Son olarak ise bayram dendiğinde hepimizin aklına gelen o şarkıyı sizinle paylaşmak istiyorum. Evet, şu an zihninizde oluşan Barış Manço'nun "Bugün Bayram" adlı şarkısından bahsediyorum. İşte zihnimize kazınan o şarkının sözleri:

Sen gittin gideli

İçimde öyle bir sızı var ki

Yalnız sen anlarsın

Sen şimdi uzakta

Cennette meleklerle

Bizi düşler ağlarsın

Bugün bayram
Erken kalkın çocuklar
Giyelim en güzel giysileri
Elimizde taze kır çiçekleri
Üzmeyelim bugün annemizi

Bugün bayram
Erken kalkın çocuklar
Giyelim en güzel giysileri
Elimizde taze kır çiçekleri
Üzmeyelim bugün annemizi

Sen yaz geceleri
Yıldızlar içinde ara sıra
Bize göz kırparsın
Sen soğuk günlerde
Kalbimi ısıtan en sıcak anısın

Bugün Bayram
Erken kalkın cocuklar
Giyelim en güzel giysileri
Elimizde taze kır çiçekleri
Üzmeyelim bugün annemizi

Bugün Bayram
Erken kalkın cocuklar
Giyelim en güzel giysileri
Elimizde taze kır çiçekleri
Üzmeyelim bugün annemizi

Bugün Bayram
Çabuk olun çocuklar
Annemiz bugün bizi bekler
Bayramlarda hüzünlenir melekler
Gönül alır bu güzel çiçekler

Barış Manço, ülkemizin en büyük değerlerinden biridir. Her alanda örnek bir insan olmuştur. Sanatçı kelimesini hak eden nadir insanlardan biridir. Bu vesileyle Barış Manço'yu da rahmetle anıyorum.

İşte bayram, edebiyatımız ve kültürümüzle böylesi iç içe geçmiş bir unsurdur. Milli ve manevi değerler bir milletin olmazsa olmazlarıdır. Milli ve manevi değerlerini yitiren milletler tarih sahnesinden silinip gitmişlerdir. Bayram da milli-manevi değerlerimizin başında gelmektedir. Bu nedenle bayramlarımıza ve diğer milli-manevi unsurlarımıza sarılarak onları yaşatmaya devam etmeliyiz. Herkesin mutlu, huzurlu, sağlıklı ve sevdikleriyle birlikte güzel bayramlar geçirmesini diliyorum. 

Son olarak sizin unutulmaz bayram anılarınız, hikayeleriniz, bayram hakkında düşünceleriniz varsa yorum kısmında bizimle paylaşabilirsiniz. Sağlıcakla kalın :)